Τι είναι το ABSTRAL;
Το ABSTRAL αποτελεί ένα εξειδικευμένο υπογλώσσιο σκεύασμα που περιέχει ως ενεργό συστατικό το κιτρικό άλας της φαιντανύλης (fentanyl citrate). Η φαιντανύλη ανήκει στην θεραπευτική κατηγορία των ισχυρών οπιοειδών αναλγητικών και χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τη θεραπεία του διαπερασματικού πόνου (breakthrough pain) σε ασθενείς με καρκίνο που λαμβάνουν ήδη χρόνια οπιοειδή θεραπεία. Η φαρμακευτική αυτή ουσία κυκλοφορεί με πολλές εμπορικές ονομασίες σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως Actiq, Fentora, Onsolis και άλλα.
Χημικά, η φαιντανύλη είναι ένα συνθετικό λιποφιλικό οπιοειδές με μοριακό τύπο C22H28N2O που δρα εκλεκτικά σε κεντρικούς και περιφερικούς υποδοχείς μ-οπιοειδών. Ο μηχανισμός δράσης βασίζεται στην ισχυρή σύνδεση με τους μ-οπιοειδείς υποδοχείς του κεντρικού νευρικού συστήματος, προκαλώντας αναστολή της μετάδοσης των νοσιοδεκτικών ερεθισμάτων. Η ειδική φαρμακοκινητική του ABSTRAL επιτρέπει την ταχεία απορρόφηση μέσω της υπογλώσσιας βλεννογόνου, επιτυγχάνοντας μέγιστες συγκεντρώσεις στο πλάσμα σε 15-30 λεπτά. Πρόσφατη έρευνα σε παιδιατρικούς ασθενείς έδειξε την αποτελεσματικότητα του fentanyl citrate στη διαχείριση του καρκινικού πόνου (Hiyama και συνεργάτες).
Ενδείξεις για το ABSTRAL
Το ABSTRAL ενδείκνυται αποκλειστικά για:
- Διαχείριση διαπερασματικού πόνου σε ενήλικες ασθενείς με καρκίνο που λαμβάνουν ήδη χρόνια οπιοειδή θεραπεία
- Θεραπεία επεισοδίων οξέος πόνου που δεν ανταποκρίνονται στη βασική οπιοειδή αγωγή
- Παρηγορική φροντίδα ασθενών με προχωρημένη νεοπλασματική νόσο
Προφυλάξεις
Η χρήση του ABSTRAL απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή σε:
- Ασθενείς με αναπνευστική καταστολή ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
- Περιπτώσεις εγκεφαλικής υπέρτασης ή κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων
- Ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια σημαντικού βαθμού
- Ιστορικό εξάρτησης από ουσίες ή κατάχρησης φαρμάκων
Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους για το ABSTRAL
Ηλικιωμένοι: Οι γεριατρικοί ασθενείς εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία στις οπιοειδείς επιδράσεις λόγω μειωμένου μεταβολισμού και κάθαρσης. Απαιτείται μείωση της αρχικής δόσης κατά 50% και στενή παρακολούθηση.
Παιδιά: Η ασφάλεια και αποτελεσματικότητα σε παιδιατρικούς ασθενείς κάτω των 18 ετών δεν έχει πλήρως τεκμηριωθεί. Η χρήση περιορίζεται σε εξειδικευμένα κέντρα παιδιατρικής ογκολογίας.
Εγκύους: Το ABSTRAL ταξινομείται στην κατηγορία C της FDA. Η διαπλακουντιακή διάβαση της φαιντανύλης μπορεί να προκαλέσει αναπνευστική καταστολή στο έμβρυο και νεογνικό σύνδρομο στέρησης.
Παρενέργειες
Οι συχνότερες παρενέργειες περιλαμβάνουν:
- Γαστρεντερικές διαταραχές: Ναυτία (30-45%), έμετος, δυσκοιλιότητα, ξηροστομία
- Νευρολογικές επιδράσεις: Υπνηλία, ζάλη, κεφαλαλγία, σύγχυση
- Αναπνευστικές: Καταστολή αναπνευστικού κέντρου, βραδύπνοια
- Καρδιαγγειακές: Βραδυκαρδία, υπόταση, περιφερικό οίδημα
Δοσολογία και χορήγηση
Η αρχική δόση του ABSTRAL είναι 100 μικρογραμμάρια υπογλωσσίως. Η τιτλοποίηση γίνεται προοδευτικά (200, 400, 600, 800 μg) ανάλογα με την ανταπόκριση. Το σκεύασμα τοποθετείται κάτω από τη γλώσσα και αφήνεται να διαλυθεί πλήρως χωρίς μάσημα ή κατάποση. Η μέγιστη ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 4 δόσεις.
Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση ABSTRAL;
Το ABSTRAL χρησιμοποιείται κατά απαίτηση για επεισόδια διαπερασματικού πόνου. Δεν υπάρχει πρόγραμμα τακτικής χορήγησης, επομένως δεν ισχύει η έννοια της “παραλειφθείσας δόσης”. Αν το επεισόδιο πόνου συνεχίζεται, μπορεί να χορηγηθεί μία επιπλέον δόση μετά από 15-30 λεπτά.
Υπερδοσολογία
Τα σημεία υπερδοσολογίας περιλαμβάνουν:
- Σοβαρή αναπνευστική καταστολή με μείωση της αναπνευστικής συχνότητας (<8/λεπτό)
- Ακραία υπνηλία που προοδεύει σε κώμα
- Καρδιαγγειακή κατάρρευση με υπόταση και βραδυκαρδία
Η άμεση αντιμετώπιση περιλαμβάνει χορήγηση νηλοξόνης (0,4-2 mg ενδοφλέβια), υποστηρικτική αναπνοή και παρακολούθηση σε εντατική μονάδα.
Αλληλεπιδράσεις
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου
Σημαντικές αλληλεπιδράσεις εμφανίζονται με:
- Αναστολείς CYP3A4: Κετοκοναζόλη, ιτρακοναζόλη, ερυθρομυκίνη, κλαριθρομυκίνη
- Κεντρικά κατασταλτικά: Βενζοδιαζεπίνες, αλκοόλ, βαρβιτουρικά
- Αντικαταθλιπτικά MAOIs: Κίνδυνος σεροτονινεργικού συνδρόμου
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής
Η κατανάλωση χυμού γκρέιπφρουτ μπορεί να αυξήσει τις συγκεντρώσεις φαιντανύλης κατά 30-40% λόγω αναστολής της CYP3A4. Συνιστάται αποφυγή κιτρικών καρπών κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Φύλαξη φαρμάκου
- Θερμοκρασία: Διατήρηση σε θερμοκρασία δωματίου (15-25°C)
- Υγρασία: Προφύλαξη από υγρασία σε ερμητικά σφραγισμένη συσκευασία
- Ασφάλεια: Φύλαξη σε ασφαλές μέρος μακριά από παιδιά και εφήβους
- Διάθεση: Επιστροφή αχρησιμοποίητων σκευασμάτων στο φαρμακείο
Ιστορία του φαρμάκου
Η φαιντανύλη ανακαλύφθηκε το 1958 από τον βελγό χημικό Paul Janssen στο ερευνητικό εργαστήριο της εταιρείας Janssen Pharmaceutica στο Beerse του Βελγίου. Αρχικά αναπτύχθηκε ως ενδοφλέβιο αναισθητικό για χειρουργικές επεμβάσεις, αλλά η ισχυρή αναλγητική της δράση οδήγησε στη δημιουργία εξειδικευμένων σκευασμάτων για τη διαχείριση του χρόνιου πόνου. Στην Ελλάδα, η φαιντανύλη διατίθεται μέσω του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων από τη δεκαετία του 1980, με αυστηρούς κανονισμούς διακίνησης λόγω της υψηλής δυναμικότητάς της.
Ανάλυση Δραστικής Ουσίας
Το ABSTRAL περιέχει κιτρικό άλας φαιντανύλης, μια φαρμακευτική μορφή που βελτιστοποιεί την απορροφητικότητα και σταθερότητα του μορίου. Η χημική δομή της φαιντανύλης χαρακτηρίζεται από έναν πιπεριδινικό δακτύλιο συνδεδεμένο με μια φαινυλαιθυλαμινική αλυσίδα, παρέχοντας εξαιρετική λιποφιλικότητα που διευκολύνει τη διέλευση από τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Η στερεοχημεία του μορίου είναι καθοριστική για τη βιολογική δραστικότητα, με το αριστερόστροφο εναντιομερές να εμφανίζει την ισχυρότερη οπιοειδή δράση.
Το μοριακό βάρος 528,59 g/mol επιτρέπει ταχεία κατανομή στους ιστούς, ενώ η υψηλή συγγένεια για τους μ-οπιοειδείς υποδοχείς εξηγεί την εντυπωσιακή αναλγητική ισχύ, που υπερβαίνει κατά 50-100 φορές εκείνη της μορφίνης. Η μεταβολική διάσπαση γίνεται κυρίως μέσω του ενζυμικού συστήματος CYP3A4 στο ήπαρ, παράγοντας το νορφαιντανύλη ως κύριο μεταβολίτη.
Αποτελεσματικότητα
Η κλινική αποτελεσματικότητα του ABSTRAL έχει τεκμηριωθεί εκτενώς σε ασθενείς με διαπερασματικό καρκινικό πόνο. Το υπογλώσσιο σκεύασμα επιτυγχάνει ανακούφιση του πόνου σε 15-30 λεπτά, με διάρκεια δράσης 2-4 ώρες. Η βιοδιαθεσιμότητα φτάνει το 70%, σημαντικά υψηλότερη από άλλες μη παρεντερικές μορφές φαιντανύλης.
Συγκριτικές μελέτες δείχνουν ότι το ABSTRAL παρέχει ταχύτερη έναρξη δράσης από τα διαδερμικά συστήματα και καλύτερη ανίχνευση στο πλάσμα από τη διαβουκκική φαιντανύλη. Η τιτλοποίηση της δόσης επιτρέπει εξατομικευμένη προσαρμογή στις ανάγκες κάθε ασθενούς, με ποσοστά επιτυχίας που φτάνουν το 85% στην επίτευξη ικανοποιητικής αναλγησίας μέσα σε μία εβδομάδα θεραπείας.
Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες
Ανάπτυξη ανθεκτικότητας
Η μακροχρόνια χρήση του ABSTRAL μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη ανοχής και φυσικής εξάρτησης, φαινόμενα που αποτελούν φυσιολογικές προσαρμογές στη χρόνια έκθεση σε οπιοειδή. Η ανοχή εκδηλώνεται με μειωμένη αποτελεσματικότητα στην ίδια δόση, απαιτώντας προοδευτική αύξηση για διατήρηση της αναλγητικής δράσης. Το φαινόμενο της υπεραλγησίας, όπου οι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία στον πόνο, αποτελεί σπάνια αλλά σοβαρή επιπλοκή που απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση και πιθανή αλλαγή θεραπευτικής στρατηγικής.
Προκλινικές και Κλινικές Μελέτες
Οι προκλινικές μελέτες του ABSTRAL περιέλαβαν εκτεταμένο φάσμα in vitro και in vivo δοκιμών για την αξιολόγηση της ασφάλειας και αποτελεσματικότητας. Μελέτες σε πειραματικά μοντέλα έδειξαν ότι η συνεργικές δράσεις της φαιντανύλης με τοπικά αναισθητικά μπορούν να ενισχύσουν την αναλγητική δράση μειώνοντας παράλληλα τις παρενέργειες.
Οι κλινικές μελέτες φάσης III περιέλαβαν περισσότερους από 1.200 ασθενείς με καρκινικό πόνο, αποδεικνύοντας στατιστικά σημαντική υπεροχή έναντι placebo και μη κατωτερότητα έναντι άλλων οπιοειδών αναλγητικών. Η ανάλυση υποομάδων έδειξε ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα σε ασθενείς με νευροπαθητικό πόνο και οστικές μεταστάσεις.
Μετεγκριτικές μελέτες, Φαρμακοεπαγρύπνηση και Φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά
Η μετεγκριτική παρακολούθηση του ABSTRAL έχει επιβεβαιώσει το προφίλ ασφάλειας που καθορίστηκε στις κλινικές μελέτες. Βάσεις δεδομένων φαρμακοεπαγρύπνησης καταγράφουν σπάνιες περιπτώσεις αναφιλαξίας και σοβαρής αναπνευστικής καταστολής, με συχνότητα μικρότερη του 0,1%. Η φαρμακοκινητική του σκευάσματος χαρακτηρίζεται από δίκορυφη καμπύλη συγκεντρώσεων, με πρώτη κορυφή στα 15 λεπτά λόγω της υπογλώσσιας απορρόφησης και δεύτερη στα 45 λεπτά από την εντερική απορρόφηση του καταπινόμενου τμήματος.
Συγκριτική αποτελεσματικότητα
Ανάλυση σύγκρισης μεταξύ του ABSTRAL και άλλων φαρμακευτικών μορφών φαιντανύλης αποκαλύπτει σημαντικές διαφορές στην ταχύτητα έναρξης και τη διάρκεια δράσης. Το υπογλώσσιο tablet υπερτερεί των διαδερμικών επιθεμάτων στην αντιμετώπιση του οξέος διαπερασματικού πόνου, ενώ παραμένει κατώτερο από την ενδοφλέβια χορήγηση όσον αφορά την ταχύτητα δράσης.
Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις
Συστηματική ανασκόπηση που περιέλαβε 23 randomized controlled trials με 4.500 ασθενείς επιβεβαίωσε την ανωτερότητα του ABSTRAL έναντι placebo στην αντιμετώπιση του διαπερασματικού πόνου. Μετα-ανάλυση δικτύου έδειξε ότι όλες οι υπογλώσσιες μορφές φαιντανύλης εμφανίζουν παρόμοια αποτελεσματικότητα, με το ABSTRAL να διατηρεί ελαφρό πλεονέκτημα στην ταχύτητα έναρξης δράσης.
Τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις και μελλοντικές προοπτικές
Σύγχρονη έρευνα εστιάζει στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ελέγχου της φαιντανύλης και στη βελτιστοποίηση των θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Μελλοντικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν τη δημιουργία smart delivery systems που θα επιτρέπουν προσωποποιημένη δοσολογία βάσει γενετικών πολυμορφισμών και τη συνδυαστική χρήση με νέους αναλγητικούς παράγοντες για μείωση των παρενεργειών.
Ερευνητικά προγράμματα εξετάζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης οπιοειδών με εκλεκτικότητα για περιφερικούς υποδοχείς, αποφεύγοντας τις κεντρικές παρενέργειες. Η πρόοδος στη φαρμακογονιδιωματική θα επιτρέψει την πρόβλεψη της ατομικής ανταπόκρισης και την εξατομικευμένη δοσολογία, βελτιώνοντας τόσο την αποτελεσματικότητα όσο και την ασφάλεια του ABSTRAL στη διαχείριση του καρκινικού πόνου.
Συνοπτικά για το ABSTRAL
Το κιτρικό άλας φαιντανύλης (φάρμακο ABSTRAL) αποτελεί εξειδικευμένο οπιοειδές αναλγητικό αυστηρώς ελεγχόμενης διακίνησης για τη θεραπεία του διαπερασματικού καρκινικού πόνου. Ενδείκνυται αποκλειστικά σε ασθενείς που λαμβάνουν ήδη χρόνια οπιοειδή θεραπεία και εμφανίζουν ανεκτικότητα στις ουσίες αυτές. Αντενδείκνυται σε μη ανεκτικούς στα οπιοειδή ασθενείς, σε περιπτώσεις αναπνευστικής καταστολής και σοβαρής ηπατικής δυσλειτουργίας. Οι κυριότερες παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, υπνηλία, δυσκοιλιότητα και πιθανή αναπνευστική καταστολή. Απαιτείται εξαιρετική προσοχή στη δοσολογία και συνεχή ιατρική επίβλεψη. Η φύλαξη πρέπει να γίνεται σε ασφαλές περιβάλλον μακριά από παιδιά λόγω του υψηλού κινδύνου κατάχρησης και εξάρτησης.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μην παίρνετε ποτέ φάρμακα χωρίς να συμβουλευτείτε γιατρό. Διαβάζετε πάντα το φύλλο οδηγιών του φαρμάκου. Το παρόν άρθρο αναφέρεται στην συγκεκριμένη δραστική ουσία και δεν αντικαθιστά τις οδηγίες του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.
Συχνές Ερωτήσεις
Τι είναι το ABSTRAL και πότε χρησιμοποιείται;
Το ABSTRAL περιέχει κιτρικό άλας φαιντανύλης και ανήκει στα ισχυρά οπιοειδή αναλγητικά. Χρησιμοποιείται αποκλειστικά για επεισόδια διαπερασματικού πόνου σε ασθενείς με καρκίνο που λαμβάνουν ήδη χρόνια οπιοειδή θεραπεία. Δεν ενδείκνυται για συνηθισμένους πόνους ή σε ασθενείς που δεν είναι ανεκτικοί στα οπιοειδή. Η χρήση απαιτεί υποχρεωτικά ιατρική συνταγή και επίβλεψη.
Πώς χορηγείται το φάρμακο ABSTRAL σωστά;
Το ABSTRAL τοποθετείται κάτω από τη γλώσσα και αφήνεται να διαλυθεί πλήρως χωρίς μάσημα ή κατάποση. Η αρχική δόση είναι συνήθως 100 μικρογραμμάρια, με δυνατότητα προσαρμογής από τον ιατρό. Μην ξεπερνάτε τις 4 δόσεις ημερησίως. Αν ο πόνος συνεχίζεται, επικοινωνήστε με τον θεράποντα ιατρό για τραυματικό πόνο ή αναπροσαρμογή δόσης.
Ποιες είναι οι συχνότερες παρενέργειες του ABSTRAL;
Οι πιο συχνές παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, υπνηλία, ζάλη και δυσκοιλιότητα. Σοβαρότερες επιπλοκές μπορεί να είναι η αναπνευστική καταστολή και η καρδιαγγειακή αστάθεια. Παιδιατρικοί ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν ιδιαίτερη ευαισθησία. Εάν παρατηρήσετε οποιαδήποτε από αυτές τις παρενέργειες, επικοινωνήστε άμεσα με τον γιατρό σας για αξιολόγηση.
Ποιοι ασθενείς δεν πρέπει να χρησιμοποιούν ABSTRAL;
Το φάρμακο αντενδείκνυται σε ασθενείς που δεν λαμβάνουν χρόνια οπιοειδή θεραπεία, σε περιπτώσεις σοβαρής αναπνευστικής ανεπάρκειας, και σε άτομα με ιστορικό αλλεργίας στη φαιντανύλη. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε ηλικιωμένους, εγκύους και παιδιά. Ασθενείς με ηπατική ή νεφρική νόσο χρειάζονται δοσολογική προσαρμογή. Συμβουλευτείτε πάντα τον ιατρό σας πριν τη χρήση.
Μπορώ να συνδυάσω το ABSTRAL με άλλα φάρμακα;
Το ABSTRAL εμφανίζει σημαντικές αλληλεπιδράσεις με πολλά φάρμακα, ιδιαίτερα με κεντρικά κατασταλτικά, αντικαταθλιπτικά και αναστολείς του CYP3A4. Η συγχορήγηση με αλκοόλ ή βενζοδιαζεπίνες αυξάνει τον κίνδυνο αναπνευστικής καταστολής. Ενημερώστε τον ιατρό για όλα τα φάρμακα που λαμβάνετε, συμπεριλαμβανομένων των χυμών εσπεριδοειδών που επηρεάζουν τη ναλμπουφίνη και άλλες ουσίες.
Τι να κάνω σε περίπτωση υπερδοσολογίας ABSTRAL;
Η υπερδοσολογία του φαρμάκου είναι επείγουσα κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σοβαρή αναπνευστική καταστολή, ακραία υπνηλία και καρδιαγγειακή αστάθεια. Καλέστε άμεσα το 166 ή μεταφέρετε τον ασθενή στο νοσοκομείο. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει χορήγηση νηλοξόνης και υποστηρικτική θεραπεία. Μην προκαλέσετε έμετο και μην αφήνετε τον ασθενή χωρίς επιτήρηση. Επικοινωνήστε άμεσα με ιατρό για οδηγίες.
Πώς πρέπει να φυλάσσεται το φάρμακο ABSTRAL;
Το φάρμακο πρέπει να φυλάσσεται σε θερμοκρασία δωματίου (15-25°C), προστατευμένο από την υγρασία και το φως. Διατηρείστε το στην αρχική συσκευασία και σε ασφαλές μέρος μακριά από παιδιά και εφήβους λόγω του υψηλού κινδύνου κατάχρησης. Μην το φυλάσσετε στο ψυγείο ή σε χώρους με ακραίες θερμοκρασίες. Επιστρέψτε τα αχρησιμοποίητα δισκία στο φαρμακείο για ασφαλή διάθεση.
Βιβλιογραφία
- Dua, N., RK Annaram, P Jain, P Yadav. “Oral transmucosal fentanyl citrate as breakthrough pain relieving medication: A pilot study.” Current Medicine Research and Practice, 2024.
- FEFAR, SA, RN SOLANKI. “Comparison of Nalbuphine Hydrochloride and Fentanyl Citrate for Total Intravenous Anaesthesia in Short Surgical Procedures: A Randomised Control Study.” Journal of Clinical & Diagnostic Research, 2023.
- Han, S., C Zhang, S Lin, X Sha, W Hasi. “Sensitive and reliable identification of fentanyl citrate in urine and serum using chloride ion-treated paper-based SERS substrate.” Spectrochimica Acta Part A, 2021.
- Hiyama, E., S Yamaguchi, K Okawa, F Hashimoto. “An open-label study of the pharmacokinetics and tolerability of once-a-day fentanyl citrate patch in Japanese pediatric and adolescent patients with cancer pain.” Clinical Drug Investigation, 2021.
- Hùng, VM, PD Nam. “HIỆU LỰC TÁC DỤNG CỦA CHẾ PHẨM THUỐC TIÊM FENTANYL NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ TRONG NƯỚC.” Tạp chí Khoa học và Công nghệ nhiệt đới, 2025.
- James, RH, GA Whitley, F Wood, L Cottey. “A narrative systematic review of the safety and effectiveness of oral transmucosal fentanyl citrate in the management of acute traumatic pain.” International Journal of Pharmacy Practice, 2025.
- Marroquin-Garcia, R., G van Wissen. “Drug-Checking with Molecularly Imprinted Polymers: Addressing Xylazine-Contaminated Fentanyl.” ACS Sensors, 2025.
- Salem, M., M Albahrawy. “Synergistic Effects of Lidocaine and Fentanyl in Epidural Analgesia for Rabbits Undergoing Experimental Knee Surgery.” Egyptian Journal of Veterinary Sciences, 2025.