Τι είναι το ACT-HIB;
Το εμβόλιο για τον αιμόφιλο της ινφλουέντζας τύπου Β (Haemophilus influenzae type b), γνωστό με την εμπορική ονομασία ACT-HIB, αποτελεί ένα κρίσιμο βιολογικό παρασκεύασμα που σχεδιάστηκε για να θωρακίσει τον οργανισμό, κυρίως των μικρών παιδιών, έναντι σοβαρών λοιμώξεων. Η θεμελιώδης δράση του έγκειται στην πρόκληση ενεργητικής ανοσοποίησης, μιας διαδικασίας κατά την οποία το αμυντικό σύστημα «εκπαιδεύεται» να αναγνωρίζει και να καταπολεμά τον συγκεκριμένο παθογόνο μικροοργανισμό. Ο Haemophilus influenzae τύπου b, παρά την παραπλανητική του ονομασία, είναι ένα βακτήριο και όχι ιός της γρίπης, υπεύθυνο για ορισμένες από τις πιο απειλητικές για τη ζωή διεισδυτικές νόσους της παιδικής ηλικίας, όπως η βακτηριακή μηνιγγίτιδα και η πνευμονία. Το δραστικό συστατικό του εμβολίου, το FLV5I5W26R, είναι ένας καθαρισμένος πολυσακχαρίτης του ελυτροειδούς θυλακίου του στελέχους 1482 του βακτηρίου, συζευγμένος με τετανική τοξοειδή πρωτεΐνη, μια τεχνική που ενισχύει δραματικά την ανοσογονικότητα, δηλαδή την ικανότητα πρόκλησης ισχυρής και μακροχρόνιας ανοσολογικής απόκρισης, ειδικά στα βρέφη. Η ουσία αυτή, αν και φέρει την ονομασία ACT-HIB, κυκλοφορεί παγκοσμίως και με άλλα εμπορικά ονόματα, ενταγμένη στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμών πολυάριθμων χωρών. Κατατάσσεται φαρμακολογικά στα βακτηριακά εμβόλια υπό τον κωδικό ATC J07AG01, στοχεύοντας αποκλειστικά στην πρόληψη των λοιμώξεων που προκαλούνται από τον συγκεκριμένο ορότυπο b και όχι από άλλους τύπους Haemophilus influenzae.
Ενδείξεις για το ACT-HIB
Η κύρια και μοναδική ένδειξη χορήγησης του εμβολίου ACT-HIB είναι η ενεργητική ανοσοποίηση για την πρόληψη των διεισδυτικών λοιμώξεων που προκαλούνται από τον Haemophilus influenzae τύπου b. Η χρήση του απευθύνεται σε βρέφη και παιδιά, συνήθως από την ηλικία των 2 μηνών έως και τα 5 έτη.
Συγκεκριμένα, το εμβόλιο προστατεύει από:
- Βακτηριακή μηνιγγίτιδα
- Σηψαιμία (βακτηριαιμία)
- Κυτταρίτιδα (φλεγμονή του υποδόριου ιστού, κυρίως στο πρόσωπο)
- Σηπτική αρθρίτιδα
- Οξεία επιγλωττίτιδα
- Συγκεκριμένες μορφές πνευμονίας
Προφυλάξεις
Η χορήγηση του εμβολίου πρέπει πάντοτε να αναβάλλεται σε άτομα που πάσχουν από οξεία εμπύρετη νόσο. Μια ήπια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού δεν αποτελεί, ωστόσο, απόλυτη αντένδειξη. Είναι επιτακτική η ανάγκη να μη χορηγείται το εμβόλιο ενδαγγειακά, καθώς μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συστηματικές αντιδράσεις. Όπως με κάθε ενέσιμο βιολογικό προϊόν, θα πρέπει να υπάρχει άμεσα διαθέσιμη η κατάλληλη ιατρική αγωγή, όπως η αδρεναλίνη, για την άμεση αντιμετώπιση μιας σπάνιας αναφυλακτικής αντίδρασης.
Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους για το ACT-HIB
- Ηλικιωμένοι: Το εμβόλιο ACT-HIB δεν ενδείκνυται για χρήση σε ενήλικες ή ηλικιωμένους, καθώς ο κίνδυνος λοίμωξης από H. influenzae τύπου b σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες είναι ελάχιστος.
- Παιδιά: Το σκεύασμα έχει σχεδιαστεί ειδικά για την παιδιατρική χρήση, αποτελώντας ακρογωνιαίο λίθο της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης για την πρόληψη της παιδικής μηνιγγίτιδας (Ewing et al.). Η τήρηση του προτεινόμενου δοσολογικού σχήματος είναι υψίστης σημασίας για την επίτευξη της βέλτιστης προστασίας.
- Εγκυμοσύνη και Θηλασμός: Η ασφάλεια του εμβολίου κατά τη διάρκεια της κύησης και της γαλουχίας δεν έχει τεκμηριωθεί μέσω κλινικών μελετών. Κατά συνέπεια, η χορήγησή του σε εγκύους ή θηλάζουσες γυναίκες δεν συνιστάται.
Παρενέργειες
Όπως όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα, έτσι και το ACT-HIB μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες, αν και δεν τις εμφανίζουν όλοι. Οι περισσότερες αντιδράσεις είναι ήπιες και παροδικές.
- Πολύ συχνές τοπικές αντιδράσεις: Πόνος, ερυθρότητα, οίδημα (πρήξιμο) ή σκλήρυνση στο σημείο της ένεσης.
- Συχνές συστηματικές αντιδράσεις: Πυρετός (συνήθως κάτω από 39°C), ευερεθιστότητα, ασυνήθιστο κλάμα, υπνηλία, ανορεξία και διάρροια.
- Σπάνιες αντιδράσεις: Επεισόδια υποτονίας-μειωμένης αντίδρασης, εμπύρετοι σπασμοί, κνίδωση, εξάνθημα, οίδημα προσώπου και αντιδράσεις υπερευαισθησίας, συμπεριλαμβανομένης της αναφυλαξίας.
Δοσολογία και χορήγηση
Η δοσολογία και το χρονοδιάγραμμα του εμβολιασμού καθορίζονται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και τον θεράποντα ιατρό. Η χορήγηση γίνεται με ενδομυϊκή ή εν τω βάθει υποδόρια ένεση. Ένα τυπικό σχήμα πρωτογενούς εμβολιασμού περιλαμβάνει τρεις δόσεις που χορηγούνται σε ηλικία 2, 4 και 6 μηνών, ακολουθούμενες από μια αναμνηστική δόση συνήθως μεταξύ 12 και 18 μηνών. Η ολοκληρωμένη ανοσοποίηση είναι θεμελιώδης για την προστασία του παιδιού (Mena et al.).
Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση ACT-HIB;
Εάν παραλειφθεί μία δόση, είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε άμεσα με τον παιδίατρο. Θα πρέπει να προγραμματιστεί ένα νέο ραντεβού το συντομότερο δυνατό για τη χορήγηση της δόσης που χάθηκε, ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια και η αποτελεσματικότητα του εμβολιαστικού σχήματος.
Υπερδοσολογία
Δεν έχουν αναφερθεί περιπτώσεις υπερδοσολογίας με το εμβόλιο ACT-HIB, καθώς συνήθως χορηγείται από επαγγελματίες υγείας σε προκαθορισμένη δόση μίας χρήσης. Σε απίθανη περίπτωση λανθασμένης χορήγησης μεγαλύτερης δόσης, η παρακολούθηση του βρέφους για ανεπιθύμητες ενέργειες είναι η συνιστώμενη προσέγγιση.
Αλληλεπιδράσεις
Οι αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα ή ουσίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την ασφαλή και αποτελεσματική χρήση του εμβολίου.
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου
Το ACT-HIB μπορεί να συγχορηγηθεί με τα περισσότερα άλλα εμβόλια της παιδικής ηλικίας (π.χ. διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας), υπό την προϋπόθεση ότι οι ενέσεις γίνονται σε διαφορετικά ανατομικά σημεία. Ωστόσο, σε παιδιά που υποβάλλονται σε ανοσοκατασταλτική θεραπεία (π.χ. χημειοθεραπεία, υψηλές δόσεις κορτικοστεροειδών), η ανοσολογική απόκριση στο εμβόλιο ενδέχεται να είναι μειωμένη, γεγονός που καθιστά την πρόληψη για τις διεισδυτικές λοιμώξεις πιο περίπλοκη (Slack et al.).
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής
Δεν υπάρχουν γνωστές και κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εμβολίου ACT-HIB και οποιασδήποτε τροφής ή ποτού.
Φύλαξη φαρμάκου
Η σωστή φύλαξη του εμβολίου είναι καθοριστική για τη διατήρηση της δραστικότητάς του.
- Το εμβόλιο πρέπει να φυλάσσεται σε ψυγείο, σε θερμοκρασία μεταξύ 2°C και 8°C.
- Απαγορεύεται η κατάψυξή του, καθώς καταστρέφεται η δραστικότητά του.
- Πρέπει να προστατεύεται από την άμεση έκθεση στο φως.
- Όπως όλα τα φάρμακα, πρέπει να φυλάσσεται μακριά από τα παιδιά.
Ανάλυση Δραστικής Ουσίας
Η καρδιά της προστατευτικής δράσης του εμβολίου ACT-HIB βρίσκεται στον συζευγμένο πολυσακχαρίτη του ελυτροειδούς θυλακίου του Haemophilus influenzae τύπου b (Hib). Ο πολυσακχαρίτης αυτός, γνωστός ως πολυριβοζυλοριβιτόλη φωσφορική (PRP), αποτελεί το κύριο αντιγόνο της επιφάνειας του βακτηρίου, αλλά από μόνος του είναι ένας ασθενής επαγωγέας της ανοσολογικής μνήμης, ειδικά στα βρέφη κάτω των 18 μηνών. Η επαναστατική φαρμακοτεχνική καινοτομία ήταν η σύζευξη, δηλαδή η χημική σύνδεση, του PRP με μια πρωτεΐνη-φορέα, στην περίπτωση του ACT-HIB, την ανατοξίνη του τετάνου. Αυτή η διαδικασία μετατρέπει το αντιγόνο από Τ-κυτταροανεξάρτητο σε Τ-κυτταροεξαρτώμενο, επιτρέποντας την ενεργοποίηση των Τ-βοηθητικών λεμφοκυττάρων, την ωρίμανση των Β-λεμφοκυττάρων και, τελικά, την παραγωγή υψηλών τίτλων ειδικών IgG αντισωμάτων και την εγκαθίδρυση ισχυρής ανοσολογικής μνήμης ακόμη και στους πιο μικρούς οργανισμούς.
Αποτελεσματικότητα
Η κλινική αποτελεσματικότητα του ACT-HIB και των ομοειδών συζευγμένων εμβολίων Hib υπήρξε εντυπωσιακή, οδηγώντας σε μια σχεδόν ολοκληρωτική εξάλειψη των διεισδυτικών νόσων από Hib στις χώρες που τα ενέταξαν στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού. Η προστασία που παρέχεται μετά την ολοκλήρωση της βασικής σειράς εμβολιασμού και της αναμνηστικής δόσης υπερβαίνει το 95% έναντι της διεισδυτικής νόσου. Πέρα από την άμεση προστασία του εμβολιασμένου ατόμου, το εμβόλιο μειώνει δραστικά και τη βακτηριακή φορία στον ρινοφάρυγγα, περιορίζοντας έτσι τη μετάδοση του βακτηρίου στον πληθυσμό και επιτυγχάνοντας ένα ισχυρό φαινόμενο της «ανοσίας της αγέλης».
Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες
Ανάπτυξη ανθεκτικότητας
Το εμβόλιο ACT-HIB στοχεύει στην πρόληψη της λοίμωξης και όχι στη θεραπεία της, επομένως η έννοια της ανθεκτικότητας δεν εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο όπως στα αντιβιοτικά. Ωστόσο, η εκτεταμένη χρήση του έχει οδηγήσει σε μια επιδημιολογική μετατόπιση, με τις διεισδυτικές λοιμώξεις από Haemophilus influenzae να οφείλονται πλέον σπανιότερα στον ορότυπο b και συχνότερα σε άλλους ορότυπους (μη τυποποιήσιμους ή άλλους, π.χ., a, f) έναντι των οποίων το εμβόλιο δεν παρέχει προστασία.
Προκλινικές και Κλινικές Μελέτες
Οι αρχικές κλινικές μελέτες του ACT-HIB σε χιλιάδες βρέφη και παιδιά απέδειξαν το υψηλό προφίλ ασφάλειας και την ισχυρή ανοσογονικότητά του. Οι μελέτες αυτές κατέδειξαν τη σταθερή παραγωγή προστατευτικών επιπέδων αντισωμάτων μετά τη χορήγηση της βασικής σειράς δόσεων, θέτοντας τα θεμέλια για την παγκόσμια υιοθέτησή του.
Μετεγκριτικές μελέτες, Φαρμακοεπαγρύπνηση και Φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά
Η φαρμακοκινητική των εμβολίων όπως το ACT-HIB δεν μελετάται με την παραδοσιακή έννοια της απορρόφησης, κατανομής, μεταβολισμού και απέκκρισης. Αντ’ αυτού, το ενδιαφέρον εστιάζεται στη φαρμακοδυναμική, δηλαδή στην ταχύτητα, το μέγεθος και τη διάρκεια της ανοσολογικής απόκρισης. Τα συστήματα φαρμακοεπαγρύπνησης παρακολουθούν συνεχώς την ασφάλεια του εμβολίου μετά την κυκλοφορία του, επιβεβαιώνοντας τη σπανιότητα σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών.
Συγκριτική αποτελεσματικότητα
Μελέτες που συνέκριναν το ACT-HIB με άλλα συζευγμένα εμβόλια Hib (που χρησιμοποιούν διαφορετικές πρωτεΐνες-φορείς, όπως η εξωτερική μεμβρανική πρωτεΐνη του μηνιγγιτιδόκοκκου ή η διφθεριτική ανατοξίνη) δεν έχουν δείξει στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την τελική κλινική αποτελεσματικότητα για την πρόληψη της νόσου, παρόλο που μπορεί να παρατηρηθούν μικρές διαφορές στα επίπεδα των επαγόμενων αντισωμάτων.
Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις
Εκτενείς μετα-αναλύσεις έχουν επιβεβαιώσει επανειλημμένα την εξαιρετική αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των συζευγμένων εμβολίων Hib. Αυτές οι αναλύσεις συνθέτουν δεδομένα από πολλαπλές μελέτες, παρέχοντας την υψηλότερη βαθμίδα επιστημονικής τεκμηρίωσης και υποστηρίζοντας τη συνεχιζόμενη χρήση του ACT-HIB ως βασικό εργαλείο δημόσιας υγείας. Η διερεύνηση της απόκρισης αντισωμάτων παραμένει κεντρική σε αυτές τις αξιολογήσεις (Eskenazi et al.).
Τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις και μελλοντικές προοπτικές
Η έρευνα τώρα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη συνδυαστικών εμβολίων που περιλαμβάνουν το αντιγόνο του Hib μαζί με άλλα παιδιατρικά αντιγόνα σε μία μόνο ένεση, με στόχο την απλοποίηση των προγραμμάτων εμβολιασμού και τη βελτίωση της συμμόρφωσης. Επιπλέον, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την επιδημιολογία των μη-b οροτύπων του Haemophilus influenzae και την πιθανή ανάγκη ανάπτυξης εμβολίων ευρύτερου φάσματος στο μέλλον. Παράλληλα, διερευνάται η αλληλεπίδραση του H. influenzae με άλλα παθογόνα όπως ο πνευμονιόκοκκος, εξετάζοντας φαινόμενα όπως η συγ-αποίκιση (McMahon et al.).
Ιστορία του φαρμάκου
Το πρώτο συζευγμένο εμβόλιο για τον Haemophilus influenzae τύπου b έλαβε έγκριση στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, σηματοδοτώντας μια τομή στην προληπτική παιδιατρική. Η ανάπτυξή του ήταν το αποκορύφωμα δεκαετιών έρευνας πάνω στην ανοσολογία των πολυσακχαριτών. Στην Ελλάδα, το εμβόλιο εντάχθηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οδηγώντας σε δραματική μείωση και σχεδόν εξάλειψη της Hib μηνιγγίτιδας και άλλων σοβαρών λοιμώξεων στον ελληνικό παιδικό πληθυσμό.
Συνοπτικά για το ACT-HIB
Το συζευγμένο εμβόλιο του Αιμόφιλου της ινφλουέντζας τύπου Β (εμβόλιο ACT-HIB) αποτελεί έναν παράγοντα ενεργητικής ανοσοποίησης, σχεδιασμένο για την πρόληψη διεισδυτικών λοιμώξεων σε βρέφη και παιδιά έως πέντε ετών. Η χρήση του ενδείκνυται για την προστασία από σοβαρές παθήσεις όπως η μηνιγγίτιδα, η επιγλωττίτιδα και η σηψαιμία που προκαλούνται από το συγκεκριμένο βακτήριο. Αντενδείκνυται σε περιπτώσεις γνωστής υπερευαισθησίας σε κάποιο από τα συστατικά του ή σε προηγούμενη δόση. Οι συνήθεις παρενέργειες είναι ήπιες και περιλαμβάνουν τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης και ήπιο πυρετό. Η χορήγηση πρέπει να αναβάλλεται επί οξείας εμπύρετης νόσου. Η τήρηση του πλήρους εμβολιαστικού σχήματος, όπως καθορίζεται από τις εθνικές οδηγίες, είναι απαραίτητη για την επίτευξη μακροχρόνιας και αποτελεσματικής προστασίας.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μην παίρνετε ποτέ φάρμακα χωρίς να συμβουλευτείτε γιατρό. Διαβάζετε πάντα το φύλλο οδηγιών του φαρμάκου. Το παρόν εγκυκλοπαιδικό άρθρο αναφέρεται στην συγκεκριμένη/ες δραστική ουσία μόνο για ενημέρωση και δεν αντικαθιστά τις οδηγίες του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.
Συχνές Ερωτήσεις
Τι είναι το εμβόλιο ACT-HIB;
Το ACT-HIB είναι ένα εμβόλιο που χρησιμοποιείται για την προστασία των μικρών παιδιών από τις λοιμώξεις που προκαλεί το βακτήριο Haemophilus influenzae τύπου b. Αυτές οι λοιμώξεις μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, όπως η μηνιγγίτιδα. Το εμβόλιο δρα ενεργοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού ώστε να παράγει αντισώματα. Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με το πρόγραμμα εμβολιασμού, συμβουλευτείτε τον παιδίατρό σας.
Ποιες είναι οι πιο συχνές παρενέργειες του ACT-HIB;
Οι περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου ACT-HIB είναι ήπιες και παροδικές. Συνηθέστερα παρατηρούνται τοπικές αντιδράσεις, όπως πόνος, ερυθρότητα ή πρήξιμο στο σημείο της ένεσης. Ορισμένα βρέφη μπορεί να εμφανίσουν ευερεθιστότητα, ήπιο πυρετό ή υπνηλία. Σοβαρές αντιδράσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, αλλά για κάθε ανησυχία πρέπει να ενημερώνεται ο θεράπων ιατρός.
Είναι ασφαλής η χορήγηση του ACT-HIB μαζί με άλλα εμβόλια;
Ναι, το ACT-HIB μπορεί να χορηγηθεί με ασφάλεια ταυτόχρονα με τα περισσότερα άλλα εμβόλια του εθνικού προγράμματος εμβολιασμών, όπως αυτό της διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη. Όταν χορηγούνται πολλαπλά εμβόλια, οι ενέσεις γίνονται σε διαφορετικά ανατομικά σημεία. Ο παιδίατρος είναι ο αρμόδιος να καταρτίσει το κατάλληλο και ασφαλές χρονοδιάγραμμα εμβολιασμού για το παιδί σας.
Τι πρέπει να κάνω αν το παιδί μου έχει πυρετό την ημέρα του εμβολιασμού με ACT-HIB;
Εάν ένα παιδί παρουσιάζει υψηλό πυρετό ή οξεία ασθένεια την προγραμματισμένη ημέρα για τον εμβολιασμό με ACT-HIB, η χορήγηση συνήθως αναβάλλεται. Μια ήπια λοίμωξη χωρίς πυρετό δεν αποτελεί λόγο αναβολής. Σε κάθε περίπτωση, η τελική απόφαση για τον εμβολιασμό ή την αναβολή του πρέπει να λαμβάνεται αποκλειστικά από τον παιδίατρο που παρακολουθεί το παιδί.
Γιατί είναι τόσο σημαντικός ο εμβολιασμός με το ACT-HIB για τα βρέφη;
Τα βρέφη και τα νήπια κάτω των πέντε ετών διατρέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο να νοσήσουν σοβαρά από το βακτήριο H. influenzae τύπου b. Ο εμβολιασμός με το ACT-HIB είναι κρίσιμος διότι προλαμβάνει δυνητικά θανατηφόρες ή αναπηρικές καταστάσεις, όπως η βακτηριακή μηνιγγίτιδα. Η έγκαιρη ανοσοποίηση είναι η πιο αποτελεσματική στρατηγική πρόληψης και πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις συστάσεις του ιατρού.
Μπορεί το ACT-HIB να προκαλέσει τη νόσο από την οποία προστατεύει;
Όχι, είναι αδύνατον το εμβόλιο ACT-HIB να προκαλέσει τη νόσο. Το εμβόλιο περιέχει μόνο ένα μικρό, αδρανοποιημένο τμήμα του βακτηρίου (έναν πολυσακχαρίτη) και όχι ολόκληρο τον ζωντανό μικροοργανισμό. Αυτό το τμήμα είναι αρκετό για να «διδάξει» το ανοσοποιητικό σύστημα πώς να αμυνθεί, χωρίς όμως να μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη. Για εξατομικευμένη ενημέρωση, απευθυνθείτε στον ιατρό σας.
Πότε πρέπει να ολοκληρωθεί το σχήμα εμβολιασμού του ACT-HIB;
Το πλήρες σχήμα εμβολιασμού με το ACT-HIB περιλαμβάνει μια σειρά αρχικών δόσεων κατά τους πρώτους μήνες της ζωής, ακολουθούμενη από μία αναμνηστική δόση, συνήθως μετά την ηλικία του ενός έτους. Η τήρηση του χρονοδιαγράμματος είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη ισχυρής και μακροχρόνιας ανοσίας. Ο παιδίατρός σας θα σας δώσει το ακριβές πρόγραμμα που πρέπει να ακολουθήσετε.
Βιβλιογραφία
- Abavisani, M., Keikha, M., & Karbalaei, M. (2024). ‘First global report about the prevalence of multi-drug resistant Haemophilus influenzae: a systematic review and meta-analysis’. BMC Infectious Diseases.
- Barret, A.S., François, C., Deghmane, A.E., Lefrançois, R., et al. (2025). ‘Increase in invasive Haemophilus influenzae type b disease in young children despite high vaccination coverage, France, 2018–2024’. Vaccine.
- Brigo, F., et al. (2021). ‘Changes in the incidence of invasive disease due to Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, and Neisseria meningitidis during the COVID-19 pandemic in 26 countries and territories in the Americas: a retrospective observational study’. The Lancet Digital Health.
- Eskenazi, B., Rauch, S., Elsiwi, B., Bornman, R., Obida, M., et al. (2025). ‘Undernutrition and antibody response to measles, tetanus and Haemophilus Influenzae type b (Hib) vaccination in pre-school south African children: The VHEMBE study’. Vaccine.
- Ewing, A., Haldeman, S., Job, M.J., Otto, C., et al. (2025). ‘Haemophilus influenzae type b meningitis in infants, New York, New York, USA, 2022–2023’. Emerging Infectious Diseases.
- Hani, E., Abdullahi, F., Bertran, M., Eletu, S., D’Aeth, J., et al. (2024). ‘Trends in invasive Haemophilus influenzae serotype b (Hib) disease in England: 2012/13 to 2022/23’. Journal of Infection.
- McMahon, F., Ware, R.S., Grimwood, K., et al. (2025). ‘Haemophilus influenzae and pneumococci: Co‐colonization, interactions, cooperation and competition’. Pediatric Pulmonology.
- Mena, G., Calderón, E., Aldea, M., et al. (2025). ‘Immunization against Haemophilus influenzae type b outside the routine vaccination schedule’. Vacunas (English Edition).
- Slack, M.P.E., Cripps, A.W., Grimwood, K., et al. (2021). ‘Invasive Haemophilus influenzae infections after 3 decades of Hib protein conjugate vaccine use’. Clinical Microbiology Reviews.